Nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì? Phân biệt và lấy ví dụ minh họa

Nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì? Phân biệt và lấy ví dụ minh họa

Chương trình sách giáo khoa Ngữ Văn 9 trung học cơ sở xuất hiện hai khái niệm đó là nghĩa tường  minh và hàm ý. Đây là hai cách diễn đạt để người nói, người viết truyền tải một thông điệp, thông báo nào đó đến với người nghe, người đọc. Vậy cụ thể nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì? Cách phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý như thế nào và ví dụ minh họa? Cùng Công Decor đi tìm hiểu và trả lời dễ hiểu nhất tất cả những câu hỏi trên qua bài viết dưới đây bạn nhé!

Nghĩa tường minh là gì?

Nghĩa tường minh, hay còn được gọi là hiển ngôn, là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Định nghĩa này có thể được hiểu là, chỉ cần thông qua nghĩa đen của câu từ người nói, người viết sử dụng, người tiếp nhận có thể hoàn toàn hiểu chính xác nội dung người viết/ người nói muốn truyền đạt. Tất cả ý nghĩa đều được phản ánh thông qua bề mặt câu chữ, không cần dựa vào ngữ cảnh hay suy đoán, suy luận gì thêm.

Hàm ý là gì?

Hàm ý, còn có cách gọi khác là hàm ẩn, hàm ngôn, là  phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể duy ra từ những từ ngữ ấy.

Điều này có thể được hiểu là, để hiểu được nội dung của cách nói hàm ý, chúng ta cần thêm một bước suy luận dựa vào ngữ cảnh, ngữ điệu của người nói hay người viết. Cách nói hàm ý này được vận dụng rất nhiều qua ca dao, tục ngữ, thành ngữ hoặc văn chương, bởi đây là cách nói giúp người tiếp nhận có thể vận dụng trí tuệ, trải nghiệm của mình để thấu hiểu câu chữ – một lối dùng chữ đầy tính nghệ thuật.

Phụ thuộc vào ngữ cảnh, cách nói hàm ý được sử dụng với mục đích như:

• Mời mọc, kêu gọi, rủ rê không mang tính trực diện, nhưng dựa vào ngữ cảnh cụ thể, người tiếp nhận hoàn toàn có thể hiểu nội dung muốn truyền tải.
• Từ chối lịch sự, khéo léo
• Bộc lộ những cảm xúc, tình cảm khó bày tỏ một cách trực tiếp

Để sử dụng cách nói hàm ý, chúng ta cần chú ý đến hai yếu tố cần và đủ sau:

• Người nói/ người viết có ý thức đưa hàm ý vào câu, qua đó biết cách lựa chọn từ ngữ đa nghĩa, phù hợp với bối cảnh cụ thể.
• Người nghe/người đọc có năng lực và đủ các căn cứ để luận giải hàm ý. Tức là ngữ cảnh phải cho phép người nghe/ người đọc hiểu được nội dung người nói muốn truyền tải.

Lưu ý: Chính vì cách nói không diễn đạt trực tiếp những điều mình muốn nói, muốn truyền tải tới người nghe, nên cách nói hàm ý này chỉ sử dụng trong ngôn ngữ sinh hoạt hoặc văn chương. Không sử dụng cách nói hàm ý trong văn bản hành chính công cụ, hoặc các quy phạm pháp luật.

Ví dụ:

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

– Trời ơi, chỉ còn có năm phút!

Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.

– Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và vội quay đi.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

1.Qua câu “Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!”, anh thanh niên có ẩn ý gì không?

Trả lời:

Câu nói của anh thanh niên hoàn toàn không có ẩn ý gì mà chỉ đơn giản là câu thông báo về việc cô kỹ sư bỏ quên chiếc mùi soa. Chỉ bằng việc đọc câu từ, người đọc có thể hoàn toàn hiểu được nội dung truyền tải. Đó chính là nghĩa tường mình.

2.Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?

Trả lời:

Câu nói “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” thể hiện anh thanh niên đang tiếc nuối vì thời gian gặp gỡ ông họa sĩ và cô kỹ sư trôi qua nhanh quá. Anh không nói thẳng điều này với ông họa sĩ và cô kỹ sư vì đó là phần tình cảm mà người ta khó nói bằng lời, đặc biệt với những người mới quen nhau chỉ qua một lần gặp gỡ.

Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

• Khái niệm:

• • Nghĩa tường minh: là thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Lớp nghĩa hiển thị ngay trên mặt câu chữ, không cần suy luận, suy đoán vẫn có thể hiểu trực tiếp.
  • Hàm ý: là thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Để hiểu, người tiếp nhận cần dựa thêm vào ngữ cảnh cụ thể và suy đoán.

• Về bản chất

• • Nghĩa tường minh: chính là nghĩa đen
  • Hàm ý: chính là nghĩa bóng

• Phạm vi sử dụng

• • Nghĩa tường minh: dùng trong mọi loại văn bản, đặc biệt là văn bản thông báo, hành chính công vụ, quy phạm pháp luật vì yêu cầu tính minh bạch, rõ ràng, tránh gây hiểu nhầm.
  • Hàm ý: dùng trong cách diễn đạt hàng ngày, văn chương nghệ thuật.

Luyện tập

Bài 1: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:

Bác lái xa dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:

– Đây, tôi giới thiệu với anh hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.

Trả lời:

Câu in đậm: “Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá” mang hàm ý rằng, bác lái xe muốn anh thanh niên tiếp đãi hai vị khách là ông họa sĩ và cô kỹ sư món nước chè, món mà vì chuyến xe xuất phát sớm quá nên bác chưa kịp thiết đãi hai người này.

Bài 2: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý

Mẹ nó đâm nổi giận, quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi lại nhưng lại nói trổng:

– Vô ăn cơm!

Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi: “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:

– Cơm chín rồi!

Anh cũng không quay lại.

Trả lời:

Câu chứa hàm ý trong đoạn trích trên là “Cơm chín rồi!”. Nội dung của hàm ý được bé Thu sử dụng để muốn nói với ông Sáu rằng cơm chín rồi thì vào ăn cơm thôi. Đó là hàm ý của một lời mời vào ăn cơm của bé Thu với người mà cô bé không muốn gọi là cha.

Bài 3: Đọc các đoạn trích sau đây và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không?

1. Có người hỏi:

– Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?

– Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!

Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:

– Hà, nắng gớm, về nào…

Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.

1. – Này, thầy nó ạ.

Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường, không nói gì.

– Thầy nó ngủ rồi à?

– Gì?

Ông lão khẽ nhúc nhích.

– Tôi thấy người ta đồn…

Ông lão gắt lên:

– Biết rồi!

Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hắt hiu.

Trả lời:

Hai câu in đậm ở 2 phần trên: “Hà, nắng gớm, về nào…” và “Tôi thấy người ta đồn…” không phải là câu có chứa hàm ý. Trong đó, câu “Hà, nắng gớm, về nào…” là câu được ông Hai dùng để lảng tránh chứ không mang bất kì ý nào khác. Còn câu: “Tôi thấy người ta đồn” là câu bị chen ngang khi vợ ông Hai đang nói chuyện.

Bài 4: Người nói, người nghe trong câu sau là ai? Xác định hàm ý trong câu. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Chi tiết nào chứng tỏ điều đó?

– Anh nói nữa đi – Ông giục.

– Báo cáo hết! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ.

– Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.

Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ già. Ông theo anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế

Trả lời:

• Người nói là anh thanh niên, người nghe là ông họa sĩ và cô kỹ sư
• Hàm ý của câu in đậm muốn truyền tải rằng: chè đã ngấm rồi, sẵn sàng vào vị thơm ngon rồi nên mời bác và cô uống chè. Hàm ý của một lời mời.
• Người nghe là ông họa sĩ và cô kĩ sư đều hiểu được hàm ý này, được thể hiện qua hành động theo anh thanh niên vào nhà.

Bài viết trên đây đã làm rõ cho bạn đọc hiểu và phân biết được nghĩa tường minh và hàm ý. Hy vọng bài viết đã cho bạn những thông tin hữu ích.

Cảm ơn bạn đã đọc đến cuối bài viết này!

HƯƠNG GIANG

Tôi là Hương Giang chuyên gia thần số học tôi có 5 năm kinh nghiệm nghiên cứu và học tập về bộ mộ thần số học. Tôi có khả năng học hỏi tốt, có vốn kiến thức và kinh nghiệm đồ sộ về mọi lĩnh vực. Đồng thời, khả năng tập trung nghiên cứu chuyên sâu về các chỉ số thần số học nếu bạn quan tâm tới thần số học hay muốn nghiên cứu hãy inbox cho tôi tại website Công Decor nhé !